آپاندیس یک ساختار عضلانی است که مانند انگشت است و به دلیل اینکه از نظر ظاهری شباهت‌هایی هم به کرم دارد، نام آن از کلمه لاتین “vermiform” به معنای “کرم شکل” گرفته شده است. همانطور که در شکل پایین قابل مشاهده است، آپاندیس در بدن انسان از یک سمت به قسمتی از روده بزرگ به نام سکوم متصل است و از سمت دیگر بسته است و به عضو دیگری اتصال ندارد.
سکوم کیسه کوچکی است که در ابتدای روده بزرگ قرار دارد. قطر آپاندیس معمولاً بین 7 تا 8 میلی متر و طول آن بین 2 تا 20 سانتی متر است و طول متوسط برای آن 9 در نظر گرفته شده است. آپاندیس معمولا در سمت راست پایین شکم قرار دارد در حالی که در افراد مبتلا به یک بیماری نادر به نام situs inversus، می تواند در ربع پایین سمت چپ شکم دیده شود.
وظیقه آپاندیس در بدن کاملا مشخص نیست. برخی فکر می‌کنند که یک اندام گوارشی باقی‌مانده از گذشته است و در طول تکامل عملکرد و ضرورت خود را از دست داده است، برخی دیگر معتقدند که در سیستم ایمنی بدن نقش دارد و در نظریه‌ای دیگر، آپاندیس مکانی در بدن ما برای ذخیره انواع خاصی از باکتری‌های روده است و در صورت کم شدن جمعیت آن‌ها در بدن به جبران آن کمک می‌کند. تجمع این باکتری‌ها ممکن است در طول یک بیماری روده‌ای یا به دلیل استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک‌ها تغییر کند. اما تمام این‌ها نظریه هستند و کارکرد قطعی‌ای برای آپاندیس اثبات نشده است. برخلاف عملکرد نامشخص آپاندیس، در صورت التهاب قطعا نیاز به درمان دارد.
فهرست عناوین
بیماری آپاندیسیت چیست و چه علائمی دارد؟
به التهاب آپاندیس آپاندیسیت گفته می‌شود که دلیل آن انسداد آپاندیس یا عفونت است. دلیل ابتلا به آپاندیسیت کاملا مشخص نیست اما به نظر می‌رسد این مشکل معمولاً در صورتی رخ می‌دهد که آپاندیس به دلیل وجود مدفوع، جسم خارجی، تومور یا در موارد نادر، توسط یک انگل، مسدود شود. عفونت یا انسداد باعث رشد غیرقابل کنترل باکتری در آپاندیس می شود و این اندام را متورم و پر از چرک می‌کند. آپاندیسیت باعث درد شدید در شکم و علائم گوارشی دیگری مانند استفراغ و اسهال و همچنین تب می‌شود.
اگر درمان مناسبی برای این مشکل انجام نشود، فشار در اندام تا پاره شدن یا ترکیدن آن افزایش می یابد. اگر آپاندیس پاره شود، محتوای داخل آن در سراسر شکم پخش می‌شود منجر به پریتونیت می‌شود. در این شرایط اگر درمان مناسب، به سرعت انجام نشود می‌تواند کشنده باشد. آپاندیسیت مهمترین علت درد حاد شکمی است که نیاز به جراحی فوری دارد.
فردی که دچار بیماری آپاندیسیت شده است ممکن است درد را در تمام شکم، فقط در قسمت بالای شکم یا در اطراف ناف احساس کند. پس از یک تا شش ساعت یا حتی در بعضی شرایط بیشتر، درد ممکن است در قسمت پایین سمت راست شکم متمرکز شود. فرد بیمار می‌تواند تهوع و استفراغ را مدتی پس از شروع دردهای شکم تجربه کند.
تب معمولاً وجود دارد اما در مراحل اولیه التهاب اغلب زیاد نیست. تعداد گلبول‌های سفید فرد در طی این بیماری افزایش می‌یابد و از مقدار معمول 5000-10000 در بزرگسالان به تعداد غیرمعمول 12000-20000 می‌رسد. در فردی که آپاندیس در مکان معمول خود قرار دارد، درد آپاندیسیت در نقطه ای بین ناف و لبه جلویی استخوان لگن راست قرار دارد.
اما آپاندیس بعضی از افراد در وضعیت غیرطبیعی قرار دارد و ممکن است درد ناشی از حمله آپاندیسیت در یک مکان متفاوت احساس شود. در این شرایط خاص، این مکان متفاوت درد باعث گمراهی می‌شود و تشخیص آن از درد شکمی ناشی از انواع بیماری‌های دیگر را دشوار می‌سازد. معاینه دقیق تشخیصی توسط پزشک معمولاً می تواند تعیین کند که آیا آپاندیسیت حاد واقعاً باعث درد شکم بیمار شده است یا خیر.
علائم آپاندیسیت در ابتدا چگونه است؟
همانطور که گفته شد، اولین نشانه آپاندیسیت درد در شکم است که این درد با گذشت زمان در قسمت راست شکم شدیدتر و تیزتر می‌شود (با توجه به مکان آپاندیس شما در موارد نادری می‌تواند در مکان دیگری متمرکز شود) این درد ممکن است ثابت باشد، ناگهان ایجاد شود، در زمان سرفه شدیدتر شود و با مصرف مسکن بهتر نشود.
دیگر نشانه‌های اولیه آپاندیسیت علاوه بر درد می‌توان موارد زیر را نام برد که ممکن است یک فرد مبتلا به آپاندیسیت تجربه کند:
- بی‌اشتهایی
- یبوست یا اسهال
- تب خفیف
- تهوع و استفراغ
- تورم شکم
آپاندیسیت چه کسانی را تهدید می‌کند و چگونه می‌توان پیشگیری کرد؟
اگرچه آپاندیسیت در هر سنی ممکن است بروز کند، اما آپاندیسیت در کودکان کمتر از 2 سال نادر است. و معمولا افراد بین 10 تا 30 سال مبتلا می‌شوند. مردان نسبت به زنان بیشتر در خطر ابتلا به آپاندیسیت هستند، اما این تفاوت چشم‌گیر نیست و اندک است. از طرفی با وجود اینکه آپاندیسیت یک بیماری ارثی نیست، به نظر می رسد داشتن سابقه خانوادگی باعث افزایش خطر ابتلا به آن می‌شود، ممکن است ژنتیک در برخی از علل آن تاثیرگذار باشد و به صورت غیر مستقیم باعث بروز این بیماری شود.
هیچ راهی برای پیشگیری از بروز آپاندیسیت به طور قطعی شناخته نشده است؛ اما ممکن است افرادی که در رژیم غذایی خود با استفاده‌ی میوه‌ها و سبزیجات تازه، فیبر کافی دریافت می‌کنند، کمتر در خطر بروز آپاندیسیت باشند.
چه بیماری‌هایی علائم مشابه با آپاندیسیت دارند؟
بسیاری از بیماری‌های دیگر می‌توانند علائمی مشابه با آپاندیسیت داشته باشند و در تشخیص اولیه با آپاندیسیت اشتباه شوند در زیر نام برده شده است. برای اطمینان از منشا درد با پزشک خود مشورت کنید.
- بیماری التهابی لگن
- اندومتریوز
- کیست تخمدان
- سنگ کلیه
- عفونت مجاری ادراری
- پانکراتیت
- بیماری التهابی روده
- دیورتیکولیت روده بزرگ
- گاستروانتریت
- انسداد روده
پزشک برای تشخیص آپاندیس چه می‌کند؟
برای تشخیص آپاندیسیت آزمایش و تستی وجود ندارد که به تنهایی بتوان تصمیم نهایی را بر اساس آن گرفت. پزشک ممکن است از ترکیب آزمایش و معاینات متعدد برای تشخیص استفاده کند. این آزمایشات می‌توانند شامل معاینه فیزیکی، سی‌تی اسکن یا سونوگرافی باشند. در ادامه تعدادی از این روش‌ها بررسی می‌شوند.
معاینه فیزیکی
در این روش درد در قسمت راست و پایین شکم، جایی که آپاندیس به طور معمول در آنجا قرار دارد، بررسی می‌شود.
آزمایش‌های ادرار
به کمک تست ادرار سایر شرایطی را که می‌توانند شبیه آپاندیسیت باشند، مانند عفونت دستگاه ادراری یا سنگ کلیه بررسی می‌شوند تا مطمئن شوند که این مشکلات منشا درد شما نیستند.
آزمایش خون
در این آزمایش تعداد گلبول‌های سفید در خون را بررسی می‌شود. بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید می‌تواند نشان دهنده عفونت باشد.
سی‌تی اسکن
تصاویر سی‌تی اسکن از شکم شما دقیق‌ترین راه برای تشخیص آپاندیسیت است. اگر در سنین باروری هستید، قبل از سی‌تی اسکن آزمایش بارداری انجام می‌شود تا در صورت بارداری از تشعشعات غیر ضروری جلوگیری شود؛ همچنین آزمایش بارداری و سونوگرافی می توانند حاملگی خارج از رحم را رد کنند، که می‌تواند منجر به درد شکم یا لگن مشابه درد آپاندیسیت شود.
سونوگرافی
در این روش با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از محتویات شکم ایجاد می‌شود. با وجود این که سونوگرافی دقت پایین‌تری نسبت به سی‌تی اسکن برای تشخیص آپاندیسیت دارد، اما پزشک ممکن است به جای سی‌تی اسکن از سونوگرافی برای تشخیص آپاندیسیت در نوزادان، کودکان، نوجوانان و افراد باردار استفاده کند.
روش‌های درمان آپاندیسیت چیست؟
اگر آپاندیسیت تشخیص داده شود، آپاندیس باید در اولین فرصت برداشته شود. این عمل به عنوان آپاندیسکتومی یا آپاندکتومی شناخته می شود. حتی اگر احتمال ابتلا به آپاندیسیت وجود داشته باشد اما نتوان تشخیص قطعی داد، اغلب جراحی توصیه می‌شود. در صورت وجود عفونت در بعضی شرایط ممکن است قبل از انجام عمل یک دوره مصرف آنتی بیوتیک برای بیمار تجویز شد.
برداشتن آپاندیس با بیهوشی و با دو روش سوراخ کلید (لاپاراسکوپی) و جراحی باز می‌تواند انجام شود.
جراحی سوراخ کلید (لاپاراسکوپی) برای درمان آپاندیس
معمولا روش جراحی سوراخ کلید ترجیح داده می‌شود چون بهبودی آن بعد از انجام عمل نسبت به جراحی باز سریعتر است. در این عمل 3 یا 4 برش کوچک در شکم ایجاد می‌شود و از طریق آن‌ها ابزارهای خاصی وارد می‌شوند. این ابزارها شامل موارد زیر هستند:
- لوله ای که از طریق آن گاز را به داخل پمپ می‌کنند تا شکم شود. این اقدام باعث می‌شود تا آپاندیس واضح‌تر دیده شود و همچنین برای دیگر اقدامات عمل، فضای بیشتری جهت کار تهیه می‌کند.
- لاپاراسکوپ یک لوله کوچک است که یک منبع نور و یک دوربین به آن متصل است. با کمک این لوله تصاویری از داخل شکم تهیه می‌شود و برای انجام عمل توسط مانیتور به جراح نمایش داده می‌شود.
- ابزارهای کوچک جراحی که برای برداشتن آپاندیس از آن‌ها استفاده می‌کنند.
جراحی باز برای درمان آپاندیس
در برخی شرایط جراحی لاپاراسکوپی توصیه نمی شود و به جای آن از جراحی باز استفاده می شود. در بعضی از شرایط، جراحی باز به جای جراحی لاپاراسکوپی توصیه می‌شود. این شرایط می‌تواند ترکیدن آپاندیس، یا تجربه جراحی شکم باز را شامل بشود.
در این نوع جراحی، یک برش بزرگتر در قسمت پایین و راست شکم ایجاد می‌شود و به کمک این برش آپاندیش برداشته می‌شود. در صورت عفونت گسترده (پریتونیت)، ممکن است لازم شود که این برش در وسط شکم ایجاد شود.
بعد از برداشتن آپاندیس به کمک هر کدام از روش‌های معرفی شده، نیاز است تا برش‌ها بخیه زده شوند. برای بخیه برش‌ها می‌توان هم از بخیه‌های قابل جذب استفاده کرد و هم از بخیه‌های معمولی. در صورت استفاده از بخیه معمولی نیاز است 7 تا 10 روز بعد از روز جراحی، بخیه‌ها کشیده شوند.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی آپاندیس چگونه است؟
بهبودی پس از جراحی برای برداشتن آپاندیس چند هفته طول می‌کشد. اگر آپاندیس ترکیده باشد، زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارید. در این دوره می‌توانید با رعایت کردن موارد زیر می‌توانید به بدن خود برای بهبودی کمک کنید.
محدود کردن فعالیت
اگر عمل جراحی برداشتن آپاندیس شما به روش سوراخ کلید انجام شده است به مدت 3 تا 5 روز و در صورت استفاده از روش جراحی باز بین 10 تا 14 روز فعالیت‌های خود را محدود کنید. از پزشک خود در مورد محدودیت‌های خود در این دوره و همچنین زمان مناسب برای برگشت به زندگی و فعالیت‌های معمول بپرسید.
مراقبت از محل جراحی و ناحیه شکم
بررای کاهش درد، هنگام سرفه، خندیدن و یا حرکت یک بالش روی شکم خود قرار دهید و به به آرامی فشار دهید.
مصرف مسکن
اگر داروهای مسکن شما کمک نکرد و هنوز هم احساس درد می‌کردید با پزشک خود تماس بگیرید. وجود درد می‌تواند با وارد کردن فشار و استرس اضافه به بدن شما، روند بهبود را کند کند.
استراحت تا زمان بهبود نسبی
هر زمان که احساس کردید آماده هستید بلند شوید و حرکت را شروع کنید. حرکت را تا جایی که فکر می‌کنید می‌توانید ادامه دهید. پیاده‌روی‌های کوتاه می‌توانند شروع خوبی برای حرکت شما باشند.
خواب کافی
در طول زمان بهبود، ممکن است بیشتر از مقدار عادی احساس خستگی کنید. راحت باشید و با استراحت و خواب کافی به روند بهبود کمک کنید.
زمان مناسب برای برگشت به روند زندگی پس از جراحی آپاندیس یا آپاندیسیت
در مورد زمان مناسب برای برگشت به مدرسه یا محل کار با پزشک خود مشورت کنید. هر زمان که احساس کردید آماده هستید می‌توانید به زندگی عادی خود برگردید. کودکان ممکن است بتوانند در کمتر از یک هفته بهبودی لازم برای برگشت به مدرسه را کسب کنند. البته برای انجام فعالیت‌های خاص مانند ورزش و بدنسازی نیاز است 2 تا 4 هفته منتظر بمانند.
آیا بدون عمل جراحی می‌توان آپاندیسیت را درمان کرد؟
ممکن است آپاندیسیت در بعضی از مواقع با آنتی بیوتیک درمان شود. این رویکرد اخیرا به ویژه برای درمان کودکان بین 5 تا 10 سال مورد توجه قرار گرفته است و مطالعات نشان داده است که این روش بی‌خطر است. اما هنوز هم فقط برای تعداد کمی از مبتلایان مناسب است. طبق مطالعات، احتمال عود کردن دوباره آپاندیسیت درمان شده به کمک آنتی بیوتیک می‌تواند بیشتر از چیزی باشد که در ابتدا تخمین زده می‌شد؛ اما هنوز هم در مواقعی خاص می‌تواند جایگزین مناسبی برای جراحی در نظر گرفته شود.
البته بیماران باید در شرایط بسیار ویژه و سخت‌گیرانه‌ای داشته باشند تا این روش درمانی به عنوان راهکار جایگزین برایشان در نظر گرفته شود. در صورت بازگشت بیماری یا تاثیر نداشتن آنتی بیوتیک برای درمان، روش درمانی معمول یعنی جراحی می‌تواند استفاده شود.
به طور کلی در اکثر مواقع جراحی پیشنهاد می‌شود؛ چرا که هم بی خطر است و هم معمولا بهترین و سریع‌ترین راه برای برگشت به زندگی عادی برای بیمار است. اما با این حال باز هم تحت شرایطی ممکن است روش متفاوتی توسط پزشک توصیه شود.