پیس میکر (pacemaker) – باتری قلب یا ضربان ساز قلب

پیس میکر (pacemaker) یا ضربان ساز قلب وسیله کوچکی است که در قفسه سینه قرار می گیرد تا به کنترل ضربان قلب کمک کند. از این وسیله برای جلوگیری از ضربان بیش از حد آهسته قلب استفاده می شود. کاشت ضربان ساز در قفسه سینه نیاز به عمل جراحی دارد. به ضربان ساز، دستگاه تنظیم ضربان قلبی نیز می گویند.

ضربان ساز تنها در صورت نیاز کار می کند و سیستمی اتوماتیک دارد. اگر ضربان قلب شما بیش از حد کند باشد، ضربان ساز سیگنال های الکتریکی را به قلب شما می فرستد تا ضربان را اصلاح کند.

برخی ضربان سازهای جدیدتر نیز سنسورهایی دارند که حرکت بدن یا نرخ تنفس را تشخیص می دهند و به دستگاه ها سیگنال می دهند تا در صورت نیاز ضربان قلب را در حین ورزش افزایش دهند.

اجزای پیس میکر قلب

پیس میکر دو بخش دارد:

• مولد پالس: این محفظه فلزی کوچک یک باتری و مدار الکتریکی را در خود جای داده که میزان پالس های الکتریکی ارسالی به قلب را کنترل می کند.
• یک تا سه سیم انعطاف پذیر و عایق: هر کدام در یک یا چند محفظه از قلب قرار می گیرند و پالس های الکتریکی را برای تنظیم ضربان قلب ارسال می کنند که به آن ها لید میگویند. با این حال، برخی از ضربان سازهای جدیدتر نیازی به لید ندارند. این دستگاه ها که ضربان سازهای بدون لید نامیده می شوند، مستقیما در عضله قلب کاشته می شوند.

انواع ضربان ساز قلب 

بسته به شرایط شما، ممکن است یکی از انواع پیس میکر زیر را نیاز داشته باشید:

• ضربان ساز تک محفظه ای: این نوع ضربان ساز معمولا ایمپالس های الکتریکی را به بطن راست قلب شما حمل می کند.
• ضربان ساز دو محفظه ای: این نوع، ایمپالس های الکتریکی را به بطن راست و دهلیز راست قلب شما حمل می کند تا به کنترل زمان‌بندی انقباضات بین دو محفظه کمک کند.
• ضربان ساز دو بطنی: ضربان ساز دو بطنی که به آن ضربان ساز قلب نیز گفته می شود، برای افرادی است که دچار نارسایی قلبی و مشکلات ضربان قلب هستند. این نوع ضربان ساز هر دو بخش پایینی قلب (بطن راست و چپ) را تحریک می کند تا قلب به طور موثرتری تپش کند.

چه کسانی به ضربان ساز یا پیس میکر نیاز دارد؟ – پیس میکر برای چه افرادی است؟

یک ضربان ساز برای کمک به کنترل ضربان قلب شما کاشته می شود. پزشک شما ممکن است یک ضربان ساز موقت را زمانی توصیه کند که پس از یک حمله قلبی، جراحی یا مصرف بیش از حد دارو، ضربان قلب شما بهبود یابد. در غیر این صورت انتظار می رود ضربان ساز برای همیشه کاشته شود تا ضربان قلب آهسته یا نامنظم مزمن( آریتمی قلبی)، اصلاح شود یا به درمان نارسایی قلبی کمک کند.

علائم نارسایی قلب چیست؟

اگر نارسایی قلبی دارید، به این معناست که قلب شما نمی تواند خون کافی برای رفع نیازهای بدنتان را تامین کند.علائم این مشکل ممکن است به کندی ایجاد شود و یا گاهی اوقات، علائم نارسایی قلبی به طور ناگهانی شروع می شود.

علائم نارسایی قلبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تنگی نفس با فعالیت یا در حالت دراز کشیدن.
• خستگی و ضعف.
• تورم در پاها، مچ پا و کف پاها.
• ضربان قلب سریع یا نامنظم.
• کاهش توانایی ورزش کردن.
• خس خس سینه.
• سرفه ای که از بین نمی رود یا سرفه ای که مخاط سفید یا صورتی همراه با لکه های خونی ایجاد می کند.
• تورم ناحیه شکم.
• افزایش وزن بسیار سریع از تجمع مایعات.
• حالت تهوع و بی اشتهایی.
• مشکل در تمرکز یا کاهش هوشیاری.
• درد قفسه سینه اگر نارسایی قلبی ناشی از حمله قلبی باشد.

آزمایشات قبل از عمل کاشت پیس میکر

قبل از اینکه پزشک شما تصمیم بگیرد که آیا به ضربان ساز نیاز دارید یا خیر، شما چندین آزمایش برای یافتن علت ضربان نامنظم قلب خود انجام خواهید داد. آزمایش های انجام شده قبل از دریافت ضربان ساز می تواند شامل موارد زیر باشد:

• الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) یا نوار قلب : این تست سریع و بدون درد، فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری می کند. تکه های چسبناک ( الکترود های نوار قلب ) روی قفسه سینه و گاهی دست ها و پاها قرار می گیرند. سیم ها الکترودها را به یک کامپیوتر متصل می کند که نتایج آزمایش را نشان می دهد. یک ECG می تواند نشان دهد که آیا قلب خیلی سریع و خیلی کند می تپد یا اصلا نمی تپد.
• مانیتور هولتر : یک دستگاه کوچک و پوشیدنی است که ریتم ضربان قلب را دنبال می کند. پزشک شما ممکن است از شما بخواهد که به مدت ۱ تا ۲ روز یک مانیتور هولتر بپوشید. در طول این مدت، دستگاه تمام ضربان قلب شما را ثبت می کند. مانیتور هولتر به خصوص در تشخیص مشکلات ضربان قلب که در زمان های غیرقابل پیش بینی رخ می دهد، مفید است. برخی از دستگاه های شخصی، مانند گوشی های هوشمند، گزینه مانیتورینگ الکتروکاردیوگرام را به شما پیشنهاد می دهند. از پزشک خود بپرسید که آیا این راهکاری برای شما است یا خیر.

شاید برای شما جالب باشد: دستگاه نوار قلب خانگی زیستل

• اکوکاردیوگرام : این تست غیرتهاجمی از امواج صوتی برای تولید تصاویری از اندازه، ساختار و حرکت قلب استفاده می کند.
• تست استرس : برخی از مشکلات قلبی تنها در طول ورزش رخ می دهند. برای تست استرس، یک نوار قلب قبل و بلافاصله بعد از راه رفتن روی تردمیل یا سوار شدن بر دوچرخه ثابت گرفته می شود. گاهی اوقات، یک تست استرس همراه با اکوکاردیوگرافی یا تصویربرداری هسته ای انجام می شود.

پیس میکر یا ضربان ساز چگونه کاشته می شود؟

شما احتمالا در طول جراحی برای کاشت ضربان ساز که معمولا چند ساعت طول می کشد، بیدار خواهید بود. یک متخصص یک IV را در ساعد یا دست شما قرار می دهد و مسکن به شما می دهد تا به آرامش شما کمک کند. قفسه سینه شما با صابون مخصوص تمیز می شود.

بیشتر کاشت ضربان ساز ها با استفاده از بی هوشی موضعی برای بی حس کردن ناحیه برش انجام می شود. با این حال، مقدار آرام بخشی مورد نیاز برای این روش به شرایط خاص سلامتی شما بستگی دارد. ممکن است کاملا بیدار باشید یا به آرامی بی هوش شوید، یا ممکن است به شما بی هوشی عمومی داده شود (کاملا خواب).

در طول جراحی، یک یا چند سیم در یک رگ اصلی زیر یا نزدیک استخوان ترقوه قرار می گیرد و با استفاده از تصاویر X-ray به سمت قلب شما هدایت می شود. یک سر هر سیم در موقعیت مناسب در قلب شما محکم می شود، در حالی که سر دیگر به مولد پالس متصل است که معمولا زیر پوست و زیر استخوان ترقوه شما کاشته می شود.

یک ضربان ساز بدون لید کوچک تر است و معمولا نیاز به جراحی کم تر تهاجمی برای کاشت دستگاه دارد. مولد پالس و دیگر بخش های ضربان ساز در یک کپسول واحد قرار دارند. پزشک یک غلاف انعطاف پذیر (کاتتر – catheter) را در یک رگ در کشاله ران قرار می دهد و سپس ضربان ساز تک جزء را از طریق کاتتر به موقعیت مناسب در قلب هدایت می کند.

مراقبت های بعد جراحی کاشت پیس میکر

مراقبت های بعد از عمل نصب پیس میکر به دو دسته مراقبت های درون بیمارستان و مراقبت های داخل خانه تقسیم بندی می‌شود که هر کدام ملاحظات خاص خود را دارند. در ادامه هر کدام از این دسته ها جداگانه توضیح داده خواهند شد.

بهبودی در بیمارستان

اگر یک ضربان ساز دائمی دارید، ممکن است مجبور شوید یک شب در بیمارستان بمانید تا تیم مراقبت های پزشکی شما بتوانند ضربان قلب شما را بررسی کنند و مطمئن شوند که دستگاه شما به خوبی کار می کند. همچنین پرستار ها ممکن است به شما کمک کنند بلند شوید و راه بروید تا از سلامت شما مطمئن شوند.

روز بعد از عمل، ممکن است برای بررسی اینکه آیا ضربان ساز و سیم‌ها در جای خود باقی مانده‌اند، عکس رادیوگرافی بگیرید. پزشک شما همچنین ممکن است یک نوار قلب برای بررسی ریتم قلب شما پیشنهاد کند. آنها بررسی خواهند کرد تا مطمئن شوند که دستگاه به درستی برای شما برنامه ریزی شده است. قبل از خروج از بیمارستان آنها همچنین ممکن است مطمئن شوند که دستگاه می تواند داده ها را از راه دور ارسال کند.

ریکاوری در خانه

پزشک دستورالعمل‌هایی را به شما می‌دهد که در حین بهبودی در خانه باید از آنها پیروی کنید، مانند:

• چه داروهایی مصرف کنید
• چه زمانی به فعالیت های عادی برگردید: احتمالاً پزشک از شما می خواهد که حداقل یک هفته از رانندگی یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. اکثر افراد در عرض چند روز پس از انجام عمل جراحی به سایر فعالیت های روزانه باز می گردند.
• چگونه از حرکت سیم ها جلوگیری کنید: ممکن است پزشک از شما بخواهد که احتیاط کنید یا از بلند کردن اجسام سنگین، فعالیت بدنی شدید یا بلند کردن بازوها بالای سر خودداری نمایید. این فعالیت‌ها می‌توانند دستگاه یا سیم را از جای خود خارج کنند.
• چه زمانی یک نوبت بعدی بگیرید: به طور معمول، اولین ملاقات یک ماه پس از ایمپلنت انجام می شود و هر 6 تا 12 ماه یک بار ویزیت های بعدی انجام می شود.

همچنین به شما یک کارت شناسایی ضربان ساز با جزئیات ساخت و مدل ضربان ساز شما داده می شود. این کارت باید همیشه همراه شما باشد. اگر در آینده به درمان بیشتری نیاز داشتید، مهم است که کارت را به متخصص پزشکی که شما را معالجه می کند نشان دهید.

پس از نصب پیس میکر چقدر سریع بهبود خواهم یافت؟

معمولاً بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد تا یک پیس میکر نصب شود، اما اگر همزمان جراحی قلب دیگری انجام دهید، ممکن است بیشتر طول بکشد. پس از نصب پیس میکر، اکثر افراد می توانند در همان روز یا یک روز پس از جراحی بیمارستان را ترک کنند.

این طبیعی است که برای چند روز پس از نصب ضربان ساز خود احساس خستگی کنید، اما اکثر مردم متوجه می شوند که می توانند در عرض چند روز به سبک زندگی عادی خود بازگردند. حداقل تا یک هفته پس از نصب پیس میکر، مجاز به رانندگی با ماشین نیستید. همچنین توصیه می‌شود که به مدت ۴ تا ۶ هفته پس از نصب ضربان‌ساز، هیچ فعالیت شدیدی مانند ورزش‌های سنگین انجام ندهید.

محدودیت های بعد از جراحی باتری قلب یا پیس میکر

بعید به نظر می رسد که ضربان ساز شما به دلیل تداخل الکتریکی به درستی کار نکند. با این حال، باید چند اقدام احتیاطی انجام دهید:

• تلفن همراه : ایمن است که با تلفن همراه صحبت کنید، اما تلفن همراه خود را حداقل ۶ اینچ (۱۵ سانتی متر) از پیس میکر دور نگه دارید. تلفن خود را در جیب پیراهن نگه ندارید. هنگامی که با گوشی خود صحبت می کنید، آن را سمت گوشی که پیس میکر شما کاشته شده است، نگه ندارید.
• سیستم های امنیتی : عبور از یک فلزیاب فرودگاه با پیس میکر شما تداخل نخواهد داشت، اگرچه فلز موجود در پیس میکر می تواند زنگ خطر را به صدا درآورد. اما از نزدیک شدن یا تکیه دادن به یک سیستم فلزیاب اجتناب کنید. برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، یک کارت شناسایی همراه داشته باشید که نشان می دهد یک پیس میکر دارید.
• تجهیزات پزشکی: اطمینان حاصل کنید که همه پزشکان و دندانپزشکان شما می‌دانند که شما ضربان ساز دارید. روش های پزشکی خاصی مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) ، سی تی اسکن، پرتودرمانی سرطان، الکتروکوتر برای کنترل خونریزی در طول جراحی، و پرتودرمانی موج شوک برای شکستن سنگ های بزرگ کلیه یا سنگ کیسه صفرا می تواند با ضربان ساز شما تداخل کند.
• تجهیزات مولد برق: حداقل ۲ فوت (۶۱ سانتی متر) از تجهیزات جوشکاری، ترانسفورماتورهای ولتاژ بالا یا سیستم های مولد موتور با فاصله بایستید. اگر در اطراف چنین تجهیزاتی کار می کنید، از پزشک خود در مورد ترتیب دادن یک آزمایش در محل کار خود سوال کنید تا مشخص شود که آیا این تجهیزات بر ضربان ساز شما تاثیر می گذارند یا خیر.

دستگاه هایی که بعید است با پیس میکر شما تداخل داشته باشند شامل اجاق های مایکروویو، تلویزیون و کنترل از راه دور، رادیو، توستر، پتوی برقی، شوفاژ برقی و مته های برقی هستند.

عوارض پیس میکر دائمی چیست؟

روش های قرار دادن ضربان ساز به طور کلی بی خطر است و معمولاً عوارض کمی دارند. به طور کلی، عوارض زیر ممکن هستند:

• واکنش آلرژیک به دستگاه یا داروهای مورد استفاده در طی عمل
• لخته های خونی که جریان خون را مسدود می کنند. پزشک ممکن است برای کاهش این خطر به شما داروهای رقیق کننده خون بدهد.
• مشکلات دستگاه : این دستگاه ممکن است عضلاتی غیر از قلب را تحریک کند. گاهی اوقات سیم‌ها می‌شکنند، کار نمی‌کنند یا از جای خود جدا می‌شوند. سیم های جابجا شده می توانند رگ خونی یا دریچه قلب را مسدود کنند یا از طریق عضله قلب عبور کنند. ضربان سازهای بی سیم نیز می توانند از جای خود خارج شوند.
• مشکلات قلبی: برخی از افراد ممکن است پس از جراحی یا نصب دستگاه دچار آریتمی، حمله قلبی یا سایر مشکلات قلبی شوند.
• عفونت اطراف سیم یا دستگاه ضربان ساز:  عفونت ممکن است گسترش یابد و در سایر قسمت های بدن مشکلاتی ایجاد کند. در صورت بروز تب در روزها و هفته های بعد از عمل فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
• سندرم پیس میکر، زمانی است که ضربان ساز تنها یک بطن را تحریک می کند. محفظه های بالا و پایین با ریتم ضربان ندارند و خون در جهت اشتباه جریان دارد. علائم شامل خستگی (خستگی شدید)، مشکل در تنفس و فشار خون پایین است.
• اسکار بافتی: با گذشت زمان، بافت اطراف دستگاه می تواند زخم و سفت شود یا بافت اطراف سیم یا دستگاه رشد کند. این عارضه می تواند کار قلب شما را سخت تر کند.

• محبوس شدن مایع یا هوا در اطراف ریه ها، که به نام اختلال پلور یا پنوموتوراکس احتمالی شناخته می شود، یا مایعی که در اطراف قلب جمع می شود، به نام پریکاردیت.