ارتباط استرس و آریتمی قلبی

چه در ترافیک باشیم یا درگیر کار یا مسئولیت‌های رایج منزل می‌توانیم تحت استرس قرار بگیریم. زمانی که استرس داریم ممکن است احساس تپش قلب کنیم و یا احساس کنیم که دچار آریتمی قلبی شده‌ایم. اگرچه استرس به تنهایی می‌تواند بر روی سلامت بدن اثر بگذارد، نیاز است که بدانیم طور کلی استرس داشتن چه تاثیری بر ریتم قلب می‌گذارد؟ در ادامه این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ داده می­شود.

استرس چیست و چرا به وجود می‌آید؟

استرس یک واکنش فیزیکی و ذهنی طبیعی به تجربیات زندگی است. استرس در واقع یک عکس‌العمل طبیعی بدن انسان به شرایط است که خود فرد تحت فشار است یا چیزی که برای او مهم است در خطر قرار می‌گیرد. این عکس‌العمل به این دلیل رخ می‌دهد تا بدن خود را برای شرایط جدید تطبیق دهد. اضطراب در شرایطی که ما را هوشیار نگه می‌دارد تا برای مواجه با خطر آماده باشیم یک پدیده مثبت است.

به عنوان مثال زمانی که مسئولیت یک وظیفه مهم بر عهده ما است استرس به بدن ما کمک می‌کند که سخت‌تر کار کنیم و مدت بیشتری برای دستیابی به هدف نهایی بیدار بمانیم. بدن شما با ترشح هورمون هایی به استرس پاسخ می دهد که ضربان قلب و تنفس شما را افزایش می دهد و ماهیچه های شما را برای واکنش آماده می کند. اما وقتی که استرس ادامه‌دار باشد و شامل دوره‌های آرامش نباشد فرد را دچار مشکل کرده و یک پدیده منفی به حساب می‌آید.

چه اتفاقاتی در بدن در طول استرس رخ می‌دهد؟

سیستم خودکار عصبی بدن وظیفه کنترل ضربان قلب، تنفس و مانند آن را بر عهده دارد. این سیستم طوری طراحی شده است که در شرایط استرس تغییراتی در بدن ایجاد کند که انسان را برای رویارویی با شرایط آماده کند.

زمانی که یک فرد برای مدت طولانی تحت استرس است، فعال بودن بیش‌ از حد فرآیند پاسخ به استرس باعث آسیب به بخش‌های فیزیکی و احساسی بدن می‌شود که عبارتند از: درد در قفسه سینه و احساس تپش قلب بالا، خستگی و اخلال در روند خواب، سردرد، بی حالی و لرزش در بدن، فشار خون بالا، تنش عضلانی، دل درد و سوء هاضمه، تضعیف سیستم ایمنی بدن.

استرس می‌تواند به مشکلات ذهنی نیز منجر شود که عبارتند از: اضطراب، افسردگی، وحشت زدگی، غمگین بودن. در بعضی موارد عده‌ای از افراد که دچار استرس طولانی مدت می‌شوند برای کنترل آن به عادات مخربی رو می‌آورند که می‌توان به مواردی چون نوشیدن الکل، قمار بازی، پرخوری، سیگار کشیدن یا مصرف دارو اشاره کرد.

اضطراب و آریتمی قلبی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟

حقیقت این است که استرس به شکل مستقیم موجب رخداد آریتمی نمی‌شود بلکه نتایج ثانویه آن موجب بروز یا بدتر شدن آریتمی می‌شود. به عنوان مثال استرس فشار خون بیمار را افزایش می‌دهد و فشار خون بالا یکی از عوامل موثر در خطر ابتلا به آریتمی قلبی است. به همین دلیل آمارها نشان‌ داده‌اند بیشتر افرادی که به آریتمی مبتلا هستند عموما در زندگی روزمره خود استرس را تجربه کرده‌اند.

به شکل کلی می‌توان دو مورد زیر را دلیل ارتباط آریتمی و استرس با هم اعلام نمود:

آدرنالین

وقتی استرس و اضطراب را تجربه می‌کنید، بدن شما اساساً در حالت پاسخ دفاعی قرار می‌گیرد. این پاسخ یک سازگاری تکاملی بدن است که شما را برای پاسخ به خطر آماده می‌کند. اضطراب باعث می‎شود که این سیستم حتی در زمانی که هیچ خطری وجود ندارد فعال شود.

در طول فعال شدن این سیستم، بدن شما پر از آدرنالین می شود. سپس این آدرنالین ضربان قلب شما را سریع‌تر می‌کند و احتمالاً ضربان آن را موقتاً تغییر می‌دهد تا تغییر هورمون‌ها را جبران کند و بدن شما را برای مبارزه یا فرار آماده کند. این یکی از رایج‌ترین دلایلی است که افراد دچار ضربان قلب نامنظم می‌شوند، و اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که فردی بیش از حد به ریتم قلب خود حساس باشد یا احساس استرس کند.

هایپرونتیلاسیون

علت دیگر آریتمی قلبی در هنگام استرس هایپرونتیلاسیون است. هایپرونتیلاسیون زمانی است که بدن دی‌اکسیدکربن بیش از حد را دفع می‌کند، زیرا در حالت استرس یا خیلی سریع نفس می‌کشیم یا سعی می‌کنیم خیلی عمیق نفس بکشیم، عمیق‌تر از آنچه واقعاً نیاز داریم.

دی‌اکسیدکربن به حرکت خون در سراسر بدن شما کمک می‌کند. بنابراین وقتی بدن شما CO2 کافی ندارد، جریان خون کندتر می‌شود. برای اینکه خون سریع‌تر جریان یابد، قلب شما باید سریع‌تر بزند و کار بیشتری انجام دهد و در نتیجه ضربان قلب نامنظم می‌شود.

درنتیجه استرس نه تنها می‏تواند باعث آریتمی‌های دهلیزی  بلکه می‌توان باعث آریتمی بطنی  نیز بشود. به دلیل افزایش ضربان قلب یا تپش قلب بر اثر استرس، آریتمی تاکیکاردی دهلیزی یا تاکیکاردی فوق بطنی می‏تواند ایجاد شود. همچنین دیگر آریتمی دهلیزی رایج بر اثر استرس فیبریلاسیون دهلیزی است. در بین آریتمی‎ های بطنی، می‏توان به ضربان زودرس بطنی اشاره کرد و گفته می‏شود خشم همراه با استرس بروز این آریتمی را تشدید می‏کند و حتی می‏تواند به تاکیکاردی بطنی نیز تبدیل شود.

آریتمی قلبی چیست؟ انواع آریتمی کدامند؟

چرا استرس در بیماران قلبی خطرناک‌تر است؟

در تحقیقی که در یکی از پژوهشکده‌های پزشکی انجام شد تلاش شد به کمک یک تحریک کننده الکتریکی در بعضی از افراد به شکل مصنوعی آریتمی ایجاد شود. در گام بعد تلاش شد با قرار دادن فرد تحت ارزیابی در محیط استرس‌زا عکس‌العمل قلب فرد در این شرایط بررسی دقیق‌تری شود. بررسی‌ها نشان داد این دسته از افراد نه تنها آریتمی‌های شدیدتری را تجربه می‌کنند بلکه مشخصات آریتمی اولیه آن‌ها به شکلی تغییر می‌کند که به راحتی قابل رفع نیست.

با توجه به این ارزیابی محققان نتیجه گرفتند که با توجه به افزایش مقدار آدرنالین در بدن رفتار و مشخصه‌های آریتمی‌ها تغییر یافته و خطر مرگ آن‌ها را افزایش می‌یابد. بنابراین در افرادی که به بیماری قلبی مانند آریتمی مبتلا هستند بسیار مهم است که استرس آن‌ها تشخیص داده شده و تحت کنترل قرار گیرد.

تشخیص میزان استرس از طریق نوار قلب!

عموما به‌طور مستقیم نمی‎توان میزان استرس را از روی نوار قلب تشخیص داد. با این وجود مولفه‌‎هایی مانند فواصل RR، اختلاف پیک R از پیک S و فاصله QT می‏توانند نشانه‎ هایی برای تشخیص میزان استرس باشند. بنابراین می‏توان از روی نوار قلب به‌طور غیر مستقیم میزان استرس را تشخیص داد. این کار با به دست آوردن سیگنالی با عنوان تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) انجام ‏می‏شود. این سیگنال با رسم فواصل RR از روی نوار قلب بدست می‎آید. با مشاهده این سیگنال تا حدودی می‏توان میزان استرس را در سه حالت کم، متوسط و زیاد تخمین زد.

 همچنین با پیشرفت ‏هایی که در علم هوش مصنوعی به وجود آمده است، در بسیاری از مقالات برای تشخیص میزان استرس از روش‏‌های خودکار استفاده می‏شود. در این روش‏‌ها عمدتا از سیگنال HRV استفاده می‏شود. با ویژگی‌‏هایی که از این سیگنال به دست می‏آید (به خصوص ویژگی‌های فرکانسی که مرتبط با استرس هستند) و به کمک الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‏توان میزان استرس را تشخیص داد.

نوار قلب چیست؟ – کاربرد نوارقلب

به طور کلی استرس چه تاثیری بر روی سیستم قلب و عروق می‌گذارد؟

استرس‌های عاطفی و جسمی بر قلب و سیستم عروقی تأثیر منفی می‌گذارند. هنگامی که آدرنالین و کورتیزول در بدن پمپاژ می‌شود، توالی از رویدادها مانند افزایش ضربان قلب، افزایش انرژی، افزایش سطح گلوکز و افزایش فشار خون شما را برای اتفاق پیشرو آماده می‌کنند. این تغییرات به شما این امکان را می‌دهد که در لحظه تمرکز کنید و سریع اقدام کنید. با این حال، برای کسانی که از استرس شدید و مزمن رنج می‌برند، این “لحظه” می‌تواند به روزها یا هفته‌ها پاسخ‌های استرسی تبدیل شود.

با دوره‌های مکرر استرس، کلسترول خون، تری گلیسیرید، قند خون و فشار خون مکرر افزایش می‌یابد، که از عوامل اصلی بیماری قلبی می‎توانند باشند. علاوه بر این، افرادی که اغلب تحت استرس شدید هستند، با خوردن غذای ناسالم، نوشیدن الکل و سیگار کشیدن کمتر از مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم استفاده می‏کنند.

همه این عوامل به روش‌های بی‌شماری به بدن آسیب می‌رسانند، که کمترین آن آسیب به دیواره‌های شریان و تشکیل پلاک متوالی است. این اتفاق تجمع جریان خون را مختل می‌کند و حتی می‌تواند منجر به انسداد کامل خون شود. در نتیجه، خطر حوادث قلبی عروقی بزرگ مانند حمله قلبی و سکته مغزی بسیار بیشتر از حد طبیعی است.

چگونه می‌توان استرس را کنترل کرد؟

با توجه به مواردی که مطرح شد واضح است که استرس تا حدی که موجب بهبود عملکرد فرد در شرایط حساس شود یک پدیده مثبت است ولی اگر بیش از حد باشد یک نکته منفی است و باید کنترل شود. در ادامه 4 روش برای کنترل استرس و آرامش بیشتر توصیه می‌شود:

انجام یوگا برای کنترل استرس

تصور انسانی که در حال انجام یوگا است و چهره‌ای مضطرب دارد بسیار سخت است! این عدم تصور دلیل خوبی دارد، چرا که همیشه ارتباط تنگاتنگی بین یوگا و وضعیت بهتر سلامت در کنار سایر ویژگی‌های مثبت فیزیکی و ذهنی وجود داشته است. در طی تحقیقی مشخص شد افرادی که در طی یک هفته دو بار جلسات یوگا داشته‌اند آریتمی کمتری را تجربه کرده‌اند و به شکل کلی فشار خون و تعداد ضربان کمتری در زندگی روزمره خود دارند.

بازخورد زیستی

بازخورد زیستی در واقع همان خود کنترلی است که موجب تاثیر مثبت روی فرآیندهای زیستی مانند تعداد ضربان قلب می‌شود. از انواع این اقدامات می‌توان به مدیتیشن اشاره کرد ولی علاوه بر آن از دستگاه‌هایی مانند ضربان‌سنج استفاده می‌شود که تاثیر کنترل شما بر روی ضربان خود را نشان می‌دهد. به عبارتی شما با اقداماتی که برای شما مناسب است مانند نفس عمیق تلاش می‌کنید بعضی شاخصه‌های زیستی خود را کنترل کنید. تحقیقات نشان داده است استفاده از روش‌های بازخورد زیستی بهترین و موثرترین رویکرد در کنترل تعداد ضربان قلب و کاهش حملات آریتمی بوده است.

مدیتیشن

همه ما افرادی را دیده‌ایم که به نظر می‌آید استرس روی آنها هیچ تاثیری ندارد و این برتری خود را نتیجه مدیتیشن می‌دانند. به نظر می‌رسد که انجام مدیتیشن بر روی ذهن و جسم تاثیرات مثبتی می‌گذارد. در تحقیقاتی که در یکی از دانشگاه‌های تگزاش انجام شد، مشخص شد که مدیتیشن می‌تواند تغییرات ضربان قلب را کنترل کرده و آن را به خوبی کاهش دهد. تحقیقات اعلام کرده‌اند اگرچه مدیتیشن در کاهش ضربان لحظه‌ای مؤثر است ولی انجام طولانی مدت آن موجب تاثیرات مثبت و دائمی بر روی ذهن و جسم می‌شود.

ورزش کردن

هیچ شکی نیست که انجام فعالیت فیزیکی و ورزش استرس را کاهش می‌دهد. در گام اول ورزش به کاهش وزن، کاهش فشار خون و بهبود کیفیت خواب منجر می‌شود که کلیه این موارد در کاهش خطر ابتلا به آریتمی مؤثر هستند. از طرفی دیگر ورزش کردن به شما کمک خواهد که عادت‌های بد خود مانند سیگار کشیدن را ترک کنید که خود از دیگر عوامل موثر در سلامت بدن است.